Töddenland-Radweg

Als ik begin aan mijn driedaagse fietstocht, weet ik nog maar weinig over de Tödden. Ik zie voor me hoe mannen in pak en met een hoge hoed door Europa wandelden om hun linnen te verkopen. Hoe, wat en waarom ga ik de komende drie dagen op de Töddenland-Radweg ontdekken. Want hoewel de handelaren in vergetelheid geraakt zijn, kun je in het Münsterland, Tecklenburger Land en het Emsland nog sporen van hun reizende bestaan vinden.

Duidelijke sporen zijn bijvoorbeeld de Töddenhuizen. Meestal rijkelijk versierde vakwerhuizen, want de linnenhandel zorgde voor rijkdom. Zoals die op de Marktplein in Recke, waar ik mijn fietstocht start. In het Gasthaus ernaast kwamen de Tödden graag bij elkaar. Hier zijn waarschijnlijk heel wat handelsovereenkomsten tot stand gekomen. In hun eigen geheime Töddentaal welteverstaan, want de overige gasten moeten hiervan niets meekrijgen.

Vanaf Recke fiets ik in noordelijke richting langs het Recker Moor, een beschermd natuurgebied waar vele vogels zoals de uiterst schaarse roerdomp leven. Stap zeker even van de fiets af om een van de twee uitzichttorens te beklimmen voor een weids uitzicht over het veengebied. Of om juist laag bij de grond te kijken naar het veenmos en de zeldzame zonnedauw.

De wegwijzerbordjes met de man met een hoge hoed brengen me soms door de weilanden, soms door het bos en soms door een dorpje. Onderweg is er steeds weer iets te zien. Verstopt in het bos achter een boerderij staat in Halverde bijvoorbeeld een watermolen aan een idyllisch beekje, in Schale kun je bij het Kulturlandhaus meer leren over de klederdracht van de Tödden en in Freren kijk je vanaf het fietspad tussen de bomen door naar Gut Hange. Na ruim 40 kilometer kom ik aan bij het eindpunt van mijn eerste etappe: Kloster Thuine. Bij mijn reisvoorbereiding ontdekte ik dat je hier ook kunt overnachten: een ander soort overnachting dan anders. Bij aankomst leidt een van de nonnen me rond door het klooster. Als ze hoort dat ik de dag erna 50 km ga fietsen, geeft ze me nog snel een paar tomaten uit de kloostertuin mee. Door de rust en stilte val ik daarna in mijn eenvoudige kloosterkamer meteen in slaap. 

Door velden en bossen fiets ik de volgende ochtend verder. In Beesten bewonder ik de rijk versierde gevel van het Töddenhuis ‘Urschen’. Hoe de Tödden hun rijkdom vergaarden, leer ik vervolgens door de tentoonstelling in het Altes Pfarrhaus in Schapen. Door hun persoonlijke voorwerpen krijg ik bovendien een nog betere indruk van wie zij waren. Statige kleding, een enorme houten rugzakkoffer, paspoorten en de linnen die ze verkochten: het verhaal wordt steeds levendiger.
Wie benieuwd is hoe zo’n Töddenhuis er van binnen uitziet, moet zeker even in Hopsten stoppen. Haus Nieland wordt weliswaar bewoond, maar de vrouw des huizes geeft op aanvraag graag een rondleiding. Gebouwd werd het door Hermann Pogge, een van de belangrijkste Tödden. Van servies tot kleding tot schilderijen: even waan ik me een paar eeuwen terug in de tijd.

Aan de rand van het natuurgebied Heiliges Meer stop ik bij een houten hut precies op de grens tussen Hopsten, Ibbenbüren en Recke: het Dreiländereck. Die grenzen zijn nu niet meer belangrijk, maar vroeger wel. De meeste Tödden hadden geen vaste woonplaats en betaalden daarom geen belasting. Dus werden er plannen gesmeed om alle Tödden zich in een nieuwe stad te laten vestigen. Of dat lukte, ontdek je met een luisterverhaal. Op de Töddenland-Radweg zijn in totaal 15 luisterstations met een QR-code. Natuurlijk kun je ze ook ’s avonds op je gemakje in de accommodatie beluisteren. Dat laatste doe ik als ik na een dag fietsen aankom bij hotel Mutter Bahr, een viersterrenhotel in de wijk Uffeln vlakbij Ibbenbüren, dat ook verschillende activiteiten met het Tödden-thema en zelfs een Tödden-menu in het restaurant aanbiedt.

De volgende ochtend steek ik het Mittellandkanal over en zie in de verte de heuvels van het Teutoburger Wald. Tot nu toe heb ik nauwelijks hoogtemeters gemaakt, maar daar komt verandering in. Door het groen fiets ik naar de Aasee in Ibbenbüren, een met een park omringd meer met een strandje. Een kleine omweg naar de gezellige binnenstad van Ibbenbüren is de moeite waard. Behalve de kenmerkende zandsteengebouwen staan in het historisch centrum ook mooie vakwerkhuizen. In een daarvan, het vakwerkhuis aan de Bachstraße 10, werd vroeger linnen gemaakt en vandaag de dag kun je hier met een luisterverhaal meer te weten komen over de kleding van de Tödden zelf. Een korte pauze las ik daarna in bij Erlebnishof Löbke, net iets buiten het centrum. De boerderij heeft een winkel en een café, kinderen leven zich uit in de speeltuin en alpaca’s grazen relaxed in de wei. Op een bankje met uitzicht op het Teutoburger Wald eet ik een versgebakken broodje uit de boerderijwinkel. En dan is het tijd voor de laatste kilometers van mijn fietstocht.

En wat voor kilometers! Eerst moet ik flink trappen en daarna race ik met volle vaart weer naar beneden door het prachtig groene Köllbachtal. Dan sta ik plotseling in de laatste Töddenstad op mijn fietstocht: Mettingen. In het Tüöttenmuseum leer ik dat de oprichters van textielwinkel C&A Tödden waren. Het begin van de winkels betekende het einde van de reizende Tödden. En met hun verdwijnen ging er veel informatie verloren. Zo is van maar ongeveer 200 woorden uit hun geheimtaal bekend wat ze betekenen, hoor ik tijdens een rondleiding. Veel van de puzzelstukjes van de Töddengeschiedenis zijn na 122 kilometer fietsen op hun plaats gevallen, een paar zullen misschien altijd ontbreken. Fietsen op de Töddenland-Radweg is een beetje als een ontdekkingstocht, en wel eentje in een mooie, afwisselende omgeving!