In Osnabrück kent vrede geen tijd

Politieauto’s, protestborden, een stem uit een megafoon. De rust is ver te zoeken, deze vrijdagmiddag op de Markt in de historische binnenstad. Het blijkt juist een passend begin van de wandeling: een vreedzame demonstratie voor een veiliger fietsklimaat.

Een hedendaags burgerinitiatief in een historisch decor. Op de trap van het laatgotische stadhuis werd in oktober 1648 de Westfaalse Vrede afgekondigd. Het is de verzamelnaam voor verschillende verdragen die in Osnabrück en Münster werden bekrachtigd. Ze betekenden het einde van de Dertigjarige Oorlog in het heilige Roomse Rijk, maar ook van de Tachtigjarige Oorlog, en daarmee het begin van de onafhankelijke Republiek der Nederlanden.

Zo wordt een bezoek aan de raadszaal waar de onderhandelingen zich afspeelden een ‘historische sensatie’. Niet alleen uit het oogpunt van vaderlandse geschiedenis, want met de Westfaalse Vrede werd ook een vroege basis gelegd voor het huidige Europa.

Weer buiten kun je eigenlijk niet om de Mariakerk heen, maar de vrede waarnaar we nu op zoek zijn huist aan de overkant. Op het intieme plein van de Westfaalse vrede, met de Bürgerbrunnen sinds 1986 als middelpunt. Kunstenaar Hans Gerd Ruwe verwerkte 1200 figuren en objecten in deze monumentale fontein: symbolen van de ruim 1200-jarige historie van de stad.

Een voetnoot in die lange geschiedenis vormt de jumelage met de Franse stad Angers. Op een gevel naast de entree van het plein herinnert een gravure in leisteen uit 1964 van kunstenaar Maurice Pouzet aan die stedenvriendschap. Bescheiden maar bezienswaardig, zeker voor wie van de beeldtaal van de jaren zestig houdt.

Aan de andere kant van het plein ritselt onhoorbaar een zwarte bladzijde: een plaquette met de namen van alle joodse inwoners die door de nazi’s werden vermoord. Iemand heeft een krijtstreep gezet onder de naam van Felix Nussbaum, de kunstenaar die we later op de route nog uitgebreid zullen tegenkomen.

Maar eerst die andere beroemde zoon van Osnabrück: schrijver Erich Maria Remarque. Zijn anti-oorlogsroman Im Westen nichts neues (Van het westelijk front geen nieuws) uit 1929 werd wereldwijd een beststeller. In het vredescentrum dat zijn naam draagt gaat het – de naam zegt het al – om meer dan een individueel eerbetoon. Toch gaat ook de boodschap van Remarque hier juist leven door zijn persoonlijke verhaal en de objecten die daarvan getuigen. Van manuscripten, brieven en foto’s tot een werktafel, een vaas en zijn dodenmasker.

Een wisseltentoonstelling slaat steevast een brug naar het heden. Kunstenaar Harald Reusmann stelt heldendom ter discussie aan de hand van een strategisch kaartspel dat hij Walhalla heeft gedoopt. Wie langs de speelkaarten met helden van diverse pluimage dwaalt heeft het snel door, maar voor de zekerheid voegt Reusmann aan de spelregels toe dat Walhalla ‘onspeelbaar’ is.

Ook de Dom laten we voor deze keer links liggen, om op de Theaterplatz te stuiten op een van de talrijke kunstwerken in de openbare ruimte die Osnabrück rijk is. Een  sculptuur van koper en staal van Joachim Bandau uit 1998, die tolerantie verbeeldt als een kwetsbaar evenwicht.

Na zoveel ernstige schoonheid is het winkelhart van Osnabrück geen straf. Bovendien leidt de route je door de Redlingerstrasse, die geldt als winkelstraat voor fijnproevers. Hier kun je ook aangenaam pauzeren met lokaal gebrande koffie, een biologisch patatje of een vegan ijsje.

Of je neemt die verantwoorde versnapering mee naar ‘An der Katharinenkirche’, dat je een vredig pleintje zou noemen als het in dit verband niet zo flauw was. Op een paar passen van het drukke stadsgewoel heerst hier serene rust rondom opnieuw een werk van Hans Gerd Ruwe: de stokpaardruiter. Het figuurtje verwijst naar een kinderfeest waarmee sinds 1948 de Westfaalse vrede wordt herdacht.

In de Alte Synagogenstrasse is de stilte van andere orde. De trotse sjoel die hier ooit stond werd in de Kristallnacht op 9 november 1938 vernield. Nu is er een monument, bestaande uit een hek met 162 spijlen (voor evenzovele slachtoffers) en een gebroken davidsster. Op een zijmuur levert de tegenwoordig in Berlijn levende kunstenaar Heike Maria Unvorstellbar in een muurschildering indringend commentaar. Vrij vertaald: ‘Hoe hoop te vatten met de opspelende tijd in je nek?’

Het Felix Nussbaumhaus leent zich niet voor pasklare antwoorden op die vraag. In het museumgebouw gunt architect Daniël Libeskind je weinig rust. Naamgever Felix Nussbaum, geboren in Osnabrück en in 1944 vermoord in Auschwitz, staat bekend als de schilder van de Holocaust. Dat hij méér was dan dat bewijst de nieuwe tentoonstelling ‘Nussbaum anders zien’ (tot 1 november 2020). Er is een zaal gewijd aan de ontdekking van schilderijen die onder andere werken zaten verborgen. Maar ook krijg je een inkijkje in zijn eigen gelukkige jeugd en toont hij in uitgesproken onschuldig werk zijn liefdevolle blik op de kinderwereld.

Het voelt als een voorrecht om hier bij dit werk te kunnen stilstaan – precies zoals Nussbaum in 1932 hoopte, toen hij zijn opvatting van roem uit de doeken deed. ‘Al zal er ook maar een van die mensen zeggen dat hij plezier heeft beleefd aan mijn werk’.

Tijd om de vrede te vieren. Want ook dat kan in Osnabrück heel goed. En gelukkig zijn we niet aan dat ene uur gebonden.

De routebeschrijving van Eine Stunde Frieden is gratis verkrijgbaar bij Tourist Info Osnabrück Bierstrasse 22-23 (tegenover het oude raadhuis).

Meer kunst?

• In de Kunsthalle in de oude Dominikanerkirche loopt van 29 augustus 2020 tot 14 februari 2021 een programma met als thema Teleurstelling, met solo-tentoonstellingen van Aleksandra Domanović, David Polzin, Jovana Reisinger, Rosalie Schweiker en Mickey Yang. kunsthalle.osnabrueck.de

• Bij het geboortehuis van Friedrich Vordemberge-Gildewart aan de Große Gildewart 27 begint een interactieve tour (QR-codes) die je laat kennismaken met deze schilder van het constructivisme, die zich later in Nederland vestigde en ook deel uitmaakte van De Stijl. vordemberge-gildewart.de