Romantiek en strijdbaarheid in Bad Bentheim

Oude Hollandse meesters en een onverzettelijke Duitse kunstenaar: ze worden verenigd in Bad Bentheim. Museum am Herrenberg en het Otto Pankok Museum bieden samen een kunstuitstapje van uitersten, met eigenzinnigheid als rode draad.

Het kasteel lonkt al van verre, maar dit keer laat ik het rechts liggen. Aan de voet van Bentheims bekendste attractie ligt het karakteristieke pand van Museum am Herrenberg. Piekfijn opgeknapt en rijk gevuld door kunstverzamelaar Rolf Sawatzki. Met het vermogen dat hij als ondernemer vergaarde bracht hij op zijn eigen wijze een opmerkelijke collectie Hollandse en Vlaamse meesters bijeen, die een compact overzicht biedt van Nederlandse schilderkunst van de 17e tot de 19e eeuw.

Wat de strandgezichten, dorpstaferelen, landschappen, portretten, interieurs en stillevens gemeen hebben is dat de makers in minstens twee bekende musea in de wereld te vinden zijn. Het is een even simpel als effectief criterium, waarmee het museum in Bad Bentheim zichzelf min of meer onder die wereldtop schaart.

Het kasteel lonkt al van verre, maar dit keer laat ik het rechts liggen. Aan de voet van Bentheims bekendste attractie ligt het karakteristieke pand van Museum am Herrenberg. Piekfijn opgeknapt en rijk gevuld door kunstverzamelaar Rolf Sawatzki. Met het vermogen dat hij als ondernemer vergaarde bracht hij op zijn eigen wijze een opmerkelijke collectie Hollandse en Vlaamse meesters bijeen, die een compact overzicht biedt van Nederlandse schilderkunst van de 17e tot de 19e eeuw.

Wat de strandgezichten, dorpstaferelen, landschappen, portretten, interieurs en stillevens gemeen hebben is dat de makers in minstens twee bekende musea in de wereld te vinden zijn. Het is een even simpel als effectief criterium, waarmee het museum in Bad Bentheim zichzelf min of meer onder die wereldtop schaart.

En dankzij de beroemde 17e eeuwse landschapsschilder Jacob van Ruisdael kunnen we ook hier toch niet om de burcht van Bentheim heen. Vrijwilligster Erika Tomaske troont haar Nederlandse bezoek meteen mee naar wat sinds afgelopen zomer hét pronkstuk van dit kleine museum is. Waterval met kasteel Bentheim vanuit het Noordwesten, door Ruisdael zelf vastgelegd. Tot voor kort waren er twaalf schilderijen bekend waarop hij het kasteel vanuit uiteenlopende standpunten afbeeldde.  Sawatzki kocht het tot dan onbekende werk op een veiling.

Mensen reageren vaak verrukt op het gouden licht, volgens de medewerkster, maar dat is ook een kwestie van uitgekiende belichting. Zelf ziet ze het werk het liefst met de spots uit. Ze loopt naar de schakelaars en inderdaad: zonder kunstlicht komt het mysterieuze karakter sterker naar voren. Het enthousiasme van Frau Tomaske sluit helemaal aan bij de charme van dit museum, waar je je kunt verliezen in een minutieus vastgelegd rivierlandschap van Herman Saftleven maar evengoed in de veel losser geschilderde dorpsstraat van Adrianus Eversen. Voordat je de deur uitstapt krijg je van de vrijwilligster mee wat ze alle Nederlanders aanbiedt: een Haags hopje.

Tijd om de blik te verruimen; ik ben niet voor niets de grens overgestoken.  In het oude raadhuis van Gildehaus, deelgemeente van Bad Bentheim, is de aankleding minder gelikt. Het past wel bij het even sobere als uitgesproken werk van Otto Pankok, die zich ver hield van uiterlijke schoonheid en de kleur al vroeg uit zijn werk bande. Des te sterker dringen zijn beelden zich aan je op, hier in Gildehaus, waar hij in 1936 zijn toevlucht zocht.

De nazi’s hadden zijn werk als entartet bestempeld. Van het Berufsverbot trok Pankok zich niks aan. Op de bovenverdieping van het raadhuis is veel werk te zien dat de realistisch-expressieve schilder, graficus en beeldhouwer in de omgeving van Gildehaus maakte. Van de molen tot een prachtig portret van Frau Schmelzer, zijn hospita, met wie hij veel gesprekken voerde. Ze zit op een hoek van de sofa – het originele meubelstuk staat ernaast! – met een ernstige, om niet te zeggen gekwelde blik. Beklemmend zijn de tekeningen van in het nauw gedreven Joden. Ze getuigen evenzeer van Pankoks moed als de krantencartoon waarop Hitler en zijn propagandaminister Goebbels als kleine jongens staan afgebeeld.
In de geest van Pankok  – die permanent op zoek was naar waarachtigheid - toont het kleine maar dappere museum niet alleen diens eigen werk, maar ook dat van tijdgenoten én wisselexposities rond actuele thema’s.